Bodemgoud

Programmaperiode
Projecten GLB Strategisch Plan (programmaperiode 2023 - 2027) en Europese projecten
Maatregel
LEADER - reguliere projecten
Thema
Innovatieve en duurzame lokale landbouwproductie en -afzet, en valorisatie van biomassaresten
Provincie
Limburg
Lokale Actiegroep
Kempen
Beginjaar
2024
Projectkost
€214.085,00
Promotor
Boerennatuur Vlaanderen
Periode
-
Situering
  1. Probleemstelling & context
    Koolstofopslag bevorderen in landbouwgrond (‘carbon farming’) speelt meer en meer een belangrijke rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Landbouwgronden bevatten een groot potentieel om koolstof op te slaan en vast te houden, bijvoorbeeld via permanent grasland, teeltkeuze, teeltrotatie, compost onderwerken en het inwerken van houtsnippers. Op deze laatste maatregel zal de focus liggen binnen Bodemgoud.
    Houtsnippers zijn door hun hoge gehalte aan resistent organisch materiaal (hoge C/N) ideaal om de stabiele organische stof in de bodem op lange termijn te verhogen. De waterretentiecapaciteit neemt toe naarmate er meer organische stof in de bodem zit, wat voor een betere weerbaarheid zorgt tegen extreme weersomstandigheden, zoals droogte of hevige regenval. Dat vertaalt zich dan weer in een stabielere gewasproductie. Hierdoor zijn steeds meer landbouwers vragende partij om houtsnippers op hun gronden in te werken.
    Ondanks de grote vraag van landbouwers, wordt deze maatregel enkel op projectmatige en meer experimentele basis toegepast. Dit komt omdat de huidige afvalstoffenwetgeving (VLAREMA) het gebruik van houtsnippers als bodemverbeteraar niet toelaat. Onder deze wetgeving worden houtsnippers als afvalstof gezien en is er dus een grondstoffenverklaring nodig om deze te mogen inwerken op akkers. De grote hoeveelheid administratie en de onzekerheid bij het verkrijgen van een grondstoffenverklaring houdt landbouwers dus tegen om deze maatregel toe te passen. Echter, op de Vlaamse Regering van 22/12/2023 kreeg een wetsvoorstel dat het gebruik van houtsnippers als bodemverbeteraar onder bepaalde voorwaarden en met de nodige analyses toelaat, een definitieve goedkeuring. Deze wetgeving treedt in voege na publicatie in het Staatsblad (verwacht in april 2024).
    Sinds 2019 werken RLLK en BNVL samen met vier gemeentes (Bocholt, Hamont-Achel, Hechtel-Eksel en Peer) rond het gemeentelijk houtkantenbeheer (aanplant, hakhoutbeheer). Het vrijgekomen hout in Bocholt wordt verkocht aan de energiecoöperatie Landschapsenergie. In de andere gemeenten werd het hout tot nu toe verkocht aan het Biomassaplein (Houthalen). Door de stopzetting van de activiteiten van het Biomassaplein, dient een nieuwe toepassing voor het vrijgekomen hout gezocht te worden. Het hout dat uit dit hakhoutbeheer vrijkomt is vaak grillig van vorm en daardoor niet geschikt om als stamhout verkocht te worden. Om transport zo veel mogelijk te beperken, wordt het hout ter plaatse versnipperd. Voor deze snippers dient echter nog een lokale valorisatie gezocht te worden.
    Met dit project willen we enerzijds een langdurige valorisatieketen opzetten om het hout dat vrijkomt uit het houtkantenbeheer in drie gemeentes (Peer, Pelt en Hamont-Achel) een lokale valorisatietoepassing te geven. Anderzijds willen we inspelen op de vraag van landbouwers om in te zetten op bodemverbetering door het toedienen van houtsnippers en de wetswijziging aangrijpen als kans om deze maatregel op een meer laagdrempelige manier toe te passen. Daarnaast zetten we ook in op het versterken van de biodiversiteitswaarde van deze landschapselementen.
  2. Uitvoering
    2.1 Valorisatie houtsnippers
    In de drie betrokken gemeentes zal telkens een specifieke case uitgewerkt worden, aangepast aan de lokale noden en kansen. Wel zal er een rode draad doorheen het hele project zichtbaar zijn: de logistieke keten van houtkantenbeheer naar opslag van de houtsnippers tot het inwerken in de bodem opstarten en geïnteresseerde landbouwers om houtsnippers in te werken hierbij adviseren en begeleiden.
    Hamont-Achel
    In Hamont-Achel zal de focus op het gebied ‘Buitenheide’ liggen, een landbouwgebied dat sterk dooraderd is met houtkanten, waardoor er elk jaar enkele honderden meters houtkanten beheerd worden. Daarnaast is de Buitenheide dooraderd met grachten. De voorbije jaren zijn hier verschillende projecten rond water uitgewerkt om de waterhuishouding in het gebied te optimaliseren. Binnen dit project zal het waterbeheer verder ondersteund kunnen worden door enerzijds het grachtenbeheer af te stemmen op het houtkantenbeheer en anderzijds door het verhogen van het organische stofgehalte van de bodem. Ook snippers uit het houtkantenbeheer van buiten de Buitenheide zullen gevaloriseerd worden als bodemverbeteraar.
    Peer
    In Peer zijn de meeste houtkanten die beheerd worden, langs landbouwpercelen gelegen. Deze houtsnippers zullen ook verdeeld worden onder de landbouwers om in te werken in de bodem.
    Pelt
    Gemeente Pelt werkt met het RLLK samen aan de opmaak van een visieplan voor het beheer van gemeentelijke houtkanten. Dit visieplan zal als basis dienen om het houtkantenbeheer in de gemeente op te starten. De houtsnippers die zullen vrijkomen uit het houtkantenbeheer in Pelt, zullen in eerste instantie ingewerkt worden in de landbouwgronden die in eigendom van de gemeente zijn en die per 2 jaar verloot worden aan landbouwers om deze te bewerken. Resterende snippers zullen ook in private percelen ingewerkt worden.
    Bij aanvang van het project wordt samengezeten met de 3 gemeentes en de lokale landbouwraden om de valorisatieketens praktisch uit te werken. Zo zal prioriteit gegeven worden aan het stockeren en inwerken van de houtsnippers op aangrenzende of nabijgelegen percelen van de houtkanten, om zo het transport tot een minimum te beperken. Indien dit niet mogelijk is, zal gekeken worden naar landbouwbedrijven of gemeentelijke opslagplaatsen op de houtsnippers te stockeren, waar vervolgens met ophaalmomenten kan gewerkt worden voor andere geïnteresseerde landbouwers. Indien de vraag het aanbod overschrijdt, zullen met de gemeentes en de lokale landbouwers criteria opgesteld worden om de snippers te verdelen.
    BNVL en PVL zullen de landbouwers adviseren en begeleiden bij het inwerken van de houtsnippers. Er wordt aangeraden elke vijf jaar eenmalig 10 à 15 ton houtsnippers per hectare in te werken. Afhankelijk van het teeltplan van de landbouwer wordt een persoonlijk advies gegeven en zal niet alle landbouwgrond de eerste 2 jaar in aanmerking komen om houtsnippers in te werken.
    Indien de VLAREMA-wetgeving bij aanvang van het project nog niet in voege is getreden, zullen alsnog grondstoffenverklaringen aangevraagd worden door BNVL voor het inwerken van de snippers.
    2.2 Landschapskwaliteit
    Om de kwaliteit van het landschap te bewaken en te verzekeren dat de houtkanten niet beheer worden in functie van houtoogst, zal RLLK binnen dit project de kwaliteit van het houtkantennetwerk in de drie gemeentes versterken. Dit doen ze door toekomstbomen (overstaanders) in houtkanten te beschermen door ze een boomverzorgingsbeurt te geven (standplaatsverbetering, boomvriendelijk snoeien zodat de landbouwer geen last heeft van overhangende takken, …) en door habitatbomen te creëren en te behouden (wegkwijnende of dode bomen veiligstellen voor verkeer, maar nog wel een ecologische functie laten vervullen zoals bijvoorbeeld een vleermuizenboom).
    2.3 Monitoring
    De deelnemende landbouwers zal gevraagd worden hun meest recente bodemstaal te delen van voor de inwerking van de houtsnippers om het effect van de maatregel te kunnen monitoren op langere termijn. Er zal ook per beheerjaar een analyse van de vrijgekomen houtsnippers genomen worden. Daarnaast zal binnen het project geëxperimenteerd worden met het gradueel toedienen van houtsnippers via de bodemscan. Deze scan meet een aantal bodemparameters via dewelke bepaalde delen van een perceel meer of minder houtsnippers toegediend krijgen. De effecten van gradueel toedienen, zullen door PVL Bocholt onderzocht worden. Zo zullen o.a. het bodemleven, stikstoffixatie, koolstofopslag, … gemeten worden. Voor dit monitoringsonderdeel van dit project, zal een expertengroep samengesteld worden om de resultaten te delen, scherp te stellen en te communiceren. O.a. Bodemkundige Dienst van België, UHasselt, UCLL zullen uitgenodigd worden om deel te nemen aan deze stuurgroep.
Doelstellingen

Het project is gericht op het benutten van kansen die voortvloeien uit de analyse van de lokale ontwikkelingsstrategie voor de Limburgse Kempen, met als doel de biodiversiteit en het ecosysteem in stand te houden en te versterken op een economisch haalbare wijze voor land- en tuinbouwers (SD 1 en SD 2). De hoofddoelstelling is het opzetten van duurzame valorisatieketens  voor de beheerresten uit het lokale houtkantenbeheer in Peer, Pelt en Hamont-Achel, door de houtsnippers in te werken als bodemverbeteraar op nabijgelegen percelen. Op die manier wordt een voor de landbouw productieve invulling gegeven aan de biomassa afkomstig uit het houtkantenbeheer.  

Om deze hoofddoelstelling te realiseren, beogen we verschillende deeldoelstellingen met bijhorende resultaten:

  • Per gemeente overleg met de bevoegde afgevaardigden van de gemeentes en de landbouwraad voor de praktische uitwerking van de valorisatieketen voor de houtsnippers. Hierin worden alle praktische en logistieke zaken meegenomen: transport en opslag van de snippers, criteria voor de verdeling van de snippers onder de geïnteresseerde landbouwers (voor de snippers uit publieke houtkanten, bij de private houtkanten gaan de snippers in eerste instantie naar de eigenaar). Deze ketens worden uitgewerkt om op de lange termijn, ook na het project, blijvend toegepast te worden in de drie gemeentes. Daarom wordt ook beslist wie van de (co-)promotoren samen met de gemeentes de coördinatie verder op zich zal nemen na afloop van het project en wordt er duurzame financiering gezocht.
  • Het vergroten van de waterretentiecapaciteit en koolstofopslag van landbouwpercelen door het inwerken van houtsnippers afkomstig uit het lokaal houtkantenbeheer. Dit zal gebeuren bij minimaal 6 landbouwers (op minimaal 6 percelen).
  • Hieraan gekoppeld streven we naar een optimale toediening van de snippers op perceelsniveau door het uitvoeren van een bodemscan op de zes percelen. Na het meten van verschillende bodemparameters (bodemleven, koolstofopslag, …) met de bodemscan, worden de snippers gradueel toegediend op het perceel.
  • Kennisdeling met landbouwers omtrent de uitgewerkte valorisatieketens, het houtkantenbeheer en het inwerken van houtsnippers in de bodem op verschillende manieren:
        - 3 infosessies voor landbouwers (in elke gemeente 1)
        - 1 demo rond het inwerken van houtsnippers
         - Infofiche voor landbouwers in de drie gemeentes
    Met de eerste twee concrete activiteiten, bereiken we minimaal 18 landbouwers, waaronder de 6 landbouwers die individueel bedrijfsadvies krijgen voor het inwerken van de snippers.
  • Het versterken van de bestaande houtkanten. Door de beheerresten een doel te geven, wordt het beheer van de houtkanten nuttiger voor landbouwers. Daarnaast willen we de landschappelijke kwaliteit van het houtkantennetwerk verhogen in de drie gemeentes door toekomstbomen de noodzakelijke zorg te geven en door habitatbomen te creëren en te behouden.
  • Communicatie naar het brede publiek zodat er meer begrip ontstaat over beheer van houtkanten met respect voor alle 6 functies (food, feel good, fauna & flora, fiber, fuel, flood & drought). Concreet wordt er een gegidste wandelingen georganiseerd langs de geselecteerde houtkanten om de diverse functies toe te lichten.
Uitvoering

Hamont-Achel, Peer, Pelt

Projectpartners
Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw, REGIONAAL LANDSCHAP LAGE KEMPEN, Stad Peer, Gemeente Pelt, Stad Hamont-Achel
Delen: