Bodemkwaliteit als sleutelfactor in adaptatie voor klimaatverandering

Gedurende de laatste 60 jaar zorgden de introductie van de tractor, kunstmeststoffen en gewasbeschermingsmiddelen voor een ware revolutie. In deze periode zijn de landbouwbedrijven sterk gegroeid in oppervlakte en gespecialiseerd in teelten, een trend die zich doorzet. De productie per hectare is in de laatste decennia enorm gestegen. Er is echter een keerzijde aan dit succes. De achteruitgang van de bodemkwaliteit is een sluipend, maar steeds merkbaarder proces: een suboptimale bodem kan met behulp van kunstgrepen nog wel een topopbrengst geven, maar vertoont geen veerkracht tegen calamiteiten of negatieve invloeden. De beschikbare milieuruimte stelt beperkingen aan deze negatieve ontwikkelingen. Een gezonde bodem is niet alleen landbouwkundig gewenst, maar bovendien ook een uitmuntende CO2-buffer, wat een zeer belangrijke eigenschap is in de huidige context van klimaatverandering. Het is aangewezen dat de landbouwers beter inzicht krijgen in het belang van een gezonde bodem als productiefactor en weten hoe bodemkwaliteit te scoren, te herstellen en verbeteren. Dit is maar mogelijk wanneer de landbouwer zich voldoende bewust is van de problematiek én als hij kan beschikken over bewezen kosten-effectieve maatregelen om zijn bodemkwaliteit te verbeteren (of een compenserende vergoeding voor geleverde ecosysteemdiensten). In de huidige context van extremere weersomstandigheden (droogte maar ook hevige neerslaghoeveelheden) stellen steeds meer landbouwers de vraag aan adviseurs hoe ze hierop kunnen inspelen. Daarnaast wordt de sector geconfronteerd met heel wat limiterende randvoorwaarden, zoals dalende bemestingsnormen, vertrouwde fyto middelen die uit de handel worden gehaald, ... In de huidige context van extremere weersomstandigheden valt op dat bepaalde landbouwers, vaak met meer aandacht voor de veerkracht van hun bodems, betere resultaten halen dan andere. De basisstelling voor het projectvoorstel is dat een goede  odemvruchtbaarheid en -kwaliteit een sleutelfactor is in de adaptatie van primaire productie aan klimaatverandering. Het project heeft als doel om via kennisoverdracht en demonstratie de bodemkwaliteit te verbeteren door landbouwers te laten leren van elkaar.

Zo stelt de Vlaamse beleidsnota Omgeving 2019-2024 (ingediend door Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme, 08/11/2019) dat ondanks het gebruik van veel dierlijke mest in Vlaanderen, het koolstofgehalte van onze landbouwbodems daalt en ook het pHgehalte een ongunstig dalende trend kent. Hierbij wordt aangeraden om volop in te zetten op veerkrachtige bodems met een goede bodemkwaliteit. Gezonde, goed functionerende bodems vormen de basis voor biomassaproductie, voor voedselvoorziening, voor een diverse en weerbare natuur en voor waterhuishouding. Onze bodems spelen een belangrijke rol in klimaatmitigatie en -adaptatie. Een goede bodem- en grondwaterkwaliteit is essentieel voor goed functionerende kringlopen van water, voedingstoffen en koolstof. Voorlichting en begeleiding inzake geïntegreerd bodembeheer met aandacht voor fysische, chemische en biologische bodemkwaliteit zijn zeer belangrijk. Ook binnen de door de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW) georganiseerde co-creatieworkshop (workshop 1) in functie van het adapteren van Vlaanderen tegen droogte staat als actiepunt opgenomen 'maximaal inzetten op het verbeteren van het organische stofgehalte van de bodem'

Via de bodemanalyseresultaten stelt Inagro vast dat de achteruitgang in koolstofgehalte en pH-gehalte gepaard gaat met een algemene achteruitgang van de kennis van de landbouwers rond bodemkwaliteit en het belang hiervan. Vanuit deze vaststelling zijn recent al een aantal acties ondernomen, waarbij heel wat kennis is verzameld en gebundeld en een aantal tools zijn ontwikkeld. Het afgelopen Interreg project Leve(n)de Bodem is hier een goed voorbeeld van, waarbij de sector via de uitgevoerde enquêtes aangaf dat continuering met gebruik van de al ontwikkelde tools (geldelijke waardering bodemkwaliteit, bodembox, beslisboom groenbedekkers) een meerwaarde zou betekenen.

Het voorliggend project heeft als algemeen doel om kennis aan te reiken aan zoveel mogelijk West-Vlaamse landbouwers over de toestand van hun grond en hoe die te verbeteren. Er wordt gestart met basisgegevens over bodemkwaliteit te benchmarken voor 500 percelen. 200 percelen worden gemonitord naar mogelijke bodemverdichting waarbij op 50 bedrijven (met de slechtste resultaten) een terugkoppelgesprek plaatsvindt. Er worden 2 lerende netwerken opgestart, met elk minstens 1 koploper en 5 tot 10-tal leden elk. Tijdens het project worden 2 demonstraties ingericht. Tenslotte kunnen er ongeveer 10-tal aanvragen voor innovaties om te werken aan een betere bodemkwaliteit ondersteund worden.