Duurzaam watergebruik op het landbouwbedrijf - Meetjesland-Leievallei

Door klimaatverandering worden de zomers heter en droger en de winters zachter en natter. Dit betekent dat droogte, hitte, piekbuien en overstromingen vaker zullen voorkomen en dat ze ook extremer kunnen zijn. Kenmerkend voor het Meetjesland zijn de ruime aanwezigheid van landbouw, een droogtegevoelige zandgrond, opkomende verzilting, een groot aandeel waterwingebied voor drinkwaterproductie enzovoort. Zonder maatregelen ter voorbereiding op klimaatverandering, geeft dat veel risico’s voor zowel de landbouw als de samenleving. Via dit project willen we onze Meetjeslandse en bij uitbreiding Oost-Vlaamse landbouwsector inspireren, ondersteunen en begeleiden om oplossingen in het kader van rationeel waterbeheer te vinden en te realiseren door concrete voorbeeldbegeleidingstrajecten te faciliteren.  

Deze begeleidingstrajecten zijn noodzakelijk om onze landbouwsector op een economisch en ecologisch duurzame manier te laten ontwikkelen en haar veerkrachtig te maken tegen de negatieve gevolgen van de klimaatverandering. Verschillende deelsectoren worden belicht om maximale kennisdeling over deelsectoren mogelijk te maken. De kennis die tijdens deze begeleidingstrajecten wordt opgedaan willen we maximaal delen door het organiseren van bedrijfsbezoeken, studiedagen en via generieke kennisspreiding zoals de website van het Waterportaal, artikels in vakbladen, nieuwbrieven en sociale media. Op deze manier willen we landbouwers in het Meetjesland en bij uitbreiding de Provincie inspireren en ondersteunen in het vinden en realiseren van oplossingen in het kader van rationeel waterbeheer.

Voorbereidende fase voor de indiening van het project

• Enquêtering landbouwers
  Vóór de indiening van dit LEADER-project werd in het Meetjesland een bevraging -onder de vorm van een digitale enquête- verstuurd naar alle land- en tuinbouwers. Het doel van de bevraging was om de knelpunten en noden omtrent waterbeheer op het bedrijf in kaart te brengen en inzicht te krijgen waar en welk soort ondersteuning ze verwachten.  Op basis van deze input is er een duidelijk zicht op de belangrijkste thema’s waarin ze ondersteuning wensen en hoe ze hierbij wensen geholpen te worden. Vanuit Meetjesland-Leievallei is de bevraging door 170 telers ingevuld, wat de interesse van land- en tuinbouwers voor duurzaam waterbeheer duidelijk weergeeft. Uit deze bevraging blijkt dat de meeste bedrijven nood hebben aan informatie over dimensionering van de wateropslag (op maat van het bedrijf) en aanvraag vergunningen. Ook hebben ze vooral qua duurzaam watergebruik nood aan informatie over maximaal hergebruik van water. Op vlak van waterkwaliteit is er voornamelijk nood aan inzicht over geschikte waterbehandelingsmethodes. De bedrijven willen vooral geïnformeerd worden via aangepaste info beschikbaar via de website van het Waterportaal en deelname aan studiedagen en demomomenten.
• Oproep aan geïnteresseerde gemeentes
  Aan de 14 gemeentes die gesitueerd zijn in het Meetjesland werd gevraagd of er interesse is in deelname aan het project als focusgemeente. In ruil voor 1.500€ cofinanciering krijgen ze:
  1.    Een uitgebreidere bevraging richting de landbouwers binnen hun gemeente omtrent duurzaam watergebruik op het bedrijf
  2.    Een proactievere aanpak in de gemeente omtrent sensibilisatie en advisering van landbouwers betreffende duurzaam gebruik water op het landbouwbedrijf
  3.    Een sterke betrokkenheid als focusgemeente via deelname aan de begeleidingsgroep
  Momenteel tekenden 3 gemeentes hierop in. Gezien het feit dat dergelijke beslissingen vaak pas tijdens het maandelijks college kunnen worden besproken en er bij sommige gemeentes onvoldoende tijd was om te reageren, wordt dit opnieuw opgenomen bij de start van het project.

Projectverloop

• Vanaf de start van het project worden de gemeentes in het Meetjesland-Leievallei nogmaals benaderd om te polsen naar hun interesse in deelname in het project. Via een 1 op 1 overleg met die focusgemeentes worden de specifieke noden van de gemeente rond deze thematiek in kaart gebracht, wordt bekeken welke acties ze reeds ondernemen en hoe we dit project hierop kunnen afstemmen. 
• Vervolgens wordt een uitgebreide bevraging uitgevoerd (mocht er onvoldoende reactie of inzicht verkregen zijn bij de eerste enquête) bij de landbouwers in die focusgemeentes. Het doel van die bevraging is om dieper inzicht te krijgen in de knelpunten en noden omtrent waterbeheer op het bedrijf, op welk gebied ze ondersteuning kunnen gebruiken en onder welke vorm ze die begeleiding wensen. Specifieke wensen of noden van de focusgemeente kunnen in deze enquête opgenomen worden.  De enquêtering wordt verstuurd vanuit de focusgemeentes om zo een maximale respons te verkrijgen.
• De projectgroep zal de resultaten van zowel de enquêtering in gans Meetjesland als de enquêtering in de focusgemeentes analyseren en daaruit een selectie maken van 8 landbouwers die zullen deelnemen aan het begeleidingstraject. De selectie zal enerzijds gebeuren door het clusteren van problemen die meerdere malen vermeld werden en waarvan de oplossende maatregel tegemoet komt voor meerdere bedrijven. Anderzijds zal er voorkeur gegeven worden aan bedrijven die gelokaliseerd zijn de focusgemeentes om daar een begeleidingstraject op te starten. De thema’s worden bewust niet op voorhand gedefinieerd en zullen bepaald worden op basis van de ingevulde enquêtes. We voorzien om een 3-tal inhoudelijke clusters te definiëren en streven ernaar om verschillende deelsectoren aan bod te laten komen. De specifieke deelsectoren worden niet op voorhand gedefinieerd en hangen af van de ingediende enquêtes en de vastgestelde gemeenschappelijke maatregelen. 
• De 8 geselecteerde landbouwbedrijven worden vervolgens bezocht door het PCG en Boerenbond om er een begeleidingstraject op te starten. Zo’n begeleidingstraject kan op verschillende manieren uitgerold worden. Uit de voorafgaande enquêtering blijkt bv. dat er bij de realisatie van wateropslagsystemen nood is aan ondersteuning bij het aanvragen van Technisch Verantwoordingsadvies (TVA), vergunningen en subsidies. Ook op vlak van waterkwaliteit is er nood aan persoonlijke begeleiding bij enerzijds het interpreteren van de analyseresultaten en anderzijds het kiezen van een geschikte waterbehandelingsmethode. Uit de enquêtering komt ook naar voren dat er nog nood is aan inzicht of het juiste water op de juiste plaats gebruikt wordt. Het uitvoeren van een waterscan zou hier meer duidelijkheid in kunnen scheppen: met een waterscan wordt het wateraanbod, de watervraag, het watergebruik en de vereiste minimale kwaliteit van het water op  het bedrijf in kaart gebracht en worden maatregelen gedefinieerd om het waterbeheer te optimaliseren. Waar in normale omstandigheden een waterscan stopt bij het afleveren van een rapport met aanbevelingen, worden nu de landbouwers verder begeleid bij het implementeren en realiseren van de maatregelen op het bedrijf. 
  Bij deze begeleidingstrajecten is het de bedoeling om investeringen te realiseren zoals inzetten op alternatieve waterbronnen, extra wateropslag, waterbesparende toestellen, waterhergebruik, …. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is om zeker het economische plaatje te bekijken, rekening houdend met de steunmaatregelen die van toepassing kunnen zijn voor het bedrijf. 
  Deze bedrijven vormen dan voorbeeldbedrijven of pilootbedrijven, die inspirerend kunnen zijn voor vele andere bedrijven die met dezelfde noden of knelpunten geconfronteerd zijn. 
  -Door het organiseren van bedrijfsbezoeken aan deze pilootbedrijven en infomomenten, kan de kennis en ervaring zo goed mogelijk gedeeld worden. Daarnaast wordt er ook ingezet op generieke kennisspreiding zoals artikels in vakbladen, nieuwsbrieven en websites: zo wordt de opgedane kennis verder verspreid naar zowel andere (focus)gemeentes binnen het Meetjesland en zowel de ruime omgeving. De info en opgedane kennis is ook na afloop van het project nog steeds raadpleegbaar.