Museumlandschap Werkina

Werken lijkt een typisch Vlaams landbouwersdorp. Voor de bezoeker of toerist lijkt hier weinig te rapen. Maar niets is minder waar, het landschap rond dit dorp bevat heel wat “geheimen”. Enkel de aandachtige wandelaar kan hier en daar enkele echo’s van de eeuwenoude verhalen terugvinden in de omgeving van het rustige dorp in de Handzamevallei. Net daarom is men er van overtuigd dat het gebied, mits goede duiding en een hedendaagse en aanlokkelijke ontsluiting, een groter publiek kan aanspreken. Het uitgangspunt voor de voorgestelde aanpak is dit van een gelaagd verhaal. Er wordt op zoek gegaan naar de verschillende historische en landschappelijke lagen die in het dorp terug te vinden zijn en combineren dit tot een nieuwe vorm van ontsluiting. Centrale begrippen hierbij zijn:

• Het landschap als verlengstuk voor het museum
• De leesbaarheid van het landschap
• De belevingswaarde voor de recreant (wandelaar)
• Het actieve leergebeuren/ervaargebeuren voor de jeugd

De geschiedenis van het dorp gaat veel verder terug dan wat men er op het eerste zicht vermoeden kan. Bij het aflijnen van deze historische erfenis baseren we ons op de voorhanden zijnde archeologische en geschiedkundige informatie:

Geschiedkundige informatie:

• Werken wordt voor het eerst vermeld als Weretha en dit al in de 7^de eeuw. Waarschijnlijk spreekt men hier over een kleine nederzetting gesticht door Friesen
• In 1066 wordt het dorp opnieuw vermeld, dit keer als Werkina. Vrij vertaald betekent deze naam zoveel als “eiland of dam in de stroom”. Niet onbelangrijk als we weten dat Werken zich aan de Handzame bevindt, op de rand van de winterbedding van de IJzer en op een boogscheut van de Barisdamhoeve.
• De stichting uit de vroege middeleeuwen is afhankelijk van de Abdij van Noyon waartoe tienden betaald worden. In 1280 echter verkoop Thomas van Montagne de gronden aan de toenmalige graaf van Vlaanderen Gwijde van Dampierre.
• In 1286 sticht Isabelle van Luxemburg er een abdij voor Rijke Klaren, maar de abdij wordt in 1295 al verkocht aan de abdij van Hemelsdale.
• De abdij wordt in 1578 vernield door de Geuzen en niet opnieuw opgebouwd. Het dorp Werken zelf ontwikkelt zich niet verder. In de Eerste Wereldoorlog wordt het dorp grondig vernield en nadien heropgebouwd.

Archeologische informatie:

• De opgravingen bij de Hoge Andjoen in het centrum van Werken, die sporen van bewoning op het einde van de Nieuwe Steentijd aan het licht bracht, maar ook bewijzen van een Karolingische nederzetting en de duidelijke aanwezigheid van een typische motte met neerhof uit de 11^de-12^de eeuw. Op het neerhof werd trouwens in de 12^de eeuw de huidige Sint-Martinuskerk opgetrokken. De kerk is omgeven door een circulaire bedevaartsweg met 7 kapellen. Bij uitbreiding kan hier verwezen worden naar de OLV Hillewal motte, op de grens met buurgemeente Bovekerke.
• De Romeinse muntschat die ontdekt werd bij de gewezen Romeinse weg tussen Aardenburg en Kassel, de huidige Steenstraat.
• Het archeologisch onderzoek op de site van de gewezen abdij van Hemelsdale die volledig vernietigd werd bij de Beeldenstorm op het einde van de 16^e eeuw.
• De ontdekking van verschillende grafheuvels uit de Bronstijd in de buurt.
• De aanwezigheid van de Kruisstraatmolen, een houtenstaakmolen uit de 18^e eeuw.
• De verschillende resten van sites met walgracht (bvb Barisdamhoeve).

Deze geschiedkundige verhaallijnen werden ruim vijftien jaar geleden tot bij het grote publiek gebracht dankzij de oprichting van het Archeologisch Site-Museum op de site van de gewezen Abij van Hemelsdale. Een plaats die de voorbije jaren een gesmaakte stopplaats was voor bezoekers van de regio of tijdens schooluitstapjes. Nu wil men echter een stap verder gaan en de mensen tot bij de locaties en verhaallijnen brengen die in het museum behandeld worden. Het museum blijft de instapplaats voor het verhaal van het dorp, maar door het ontwikkelen van drie wandelformules stijgt de belevingswaarde en worden heel wat zaken veel tastbaarder en duidelijker.

Naast de puur historische insteek biedt Werken als dorp ook mogelijkheden om landschappelijke elementen naar voor te schuiven. Het landschap zelf getuigt er van de dorpsgeschiedenis en geeft meteen ook aan waarom het dorp en haar relicten er net zo liggen. De doelstelling van dit project is dit duidelijker te maken voor de bezoeker. Daarnaast wil men door een aantal ingrepen in het landschap (aanplantingen, openstellen trage wegen, inrichtingen ter ontsluiting van sites, …) het oorspronkelijke landschap gaan herstellen.

Het landschap van de Handzamevallei zorgt trouwens voor een extra meerwaarde binnen het verhaal van Werken. Dit Europees vogelrichtlijngebied bestaande uit hooi- en weilanden is zowel voor doortrekkende vogels als voor broedvogels een waardevol gebied. Naast heel wat zeldzame vogels merk je er als bezoeker ook heel wat typische planten voor dit valleigebied op. Dankzij landschapsherstel, het opnieuw openstellen van verdwenen trage wegen, kunnen we dit gebied op een zachte manier ontsluiten. Hiervoor wordt nauw samengewerkt met de provincie West-Vlaanderen, ANB en Regionaal Landschap IJzer en Polder.

Naast de sterke natuurwaarden van de Handzamevallei is het ook belangrijk om het historisch-ecologisch verhaal aan bod te laten komen. De historiek van landbouw, jacht visvangst, waterbeheer, …), de verkeersassen als de Steenstraat en de Handzamevaart, … verdienen zeker ook hun plaatsje binnen het grotere verhaal van Werken. In die context lijkt ook de aandacht voor het dorp Werken als een relict van de periode voor de grote Omwenteling (Industriële Revolutie) hier op zijn plaats.