Ontdek de Kempen vanuit de ondergrond! Geotoerisme Kempense Heuvelrug en valleien

GEOTOERISME “Tourism that sustains or enhances the geographical character of a place: its environment, culture, aesthetics, heritage, and the well-being of its residents.”
CONTEXT
Geologische processen van miljoenen jaren geleden leidden tot een bijzondere opbouw van zandbodems in de Kempen. Deze specifieke samenstelling en gelaagdheid gaf vorm aan de typerende cultuurhistorische landschappen en bijzondere geologische monumenten zoals de Kempense Heuvelrug. De rug en valleien van de Heuvelrug zijn rijk aan aardkundige schatten en erfgoedrelicten waardoor het gebied internationaal de status kreeg van unieke hotspot van geologische onderzoek.
Aardkundige waarden zijn die onderdelen van het landschap die iets vertellen over de natuurlijke ontstaanswijze van het gebied. Deze waarden hebben een relatie met de geologiche opbouw, de geomorfologie (landvormen), de geohydrologie en de bodems. De aardkundige waarden kunnen zichtbaar zijn aan het oppervlak, of bevinden zich diep in de ondergrond, afgedekt door organisch materiaal.
De specifieke opbouw van de ondergrond leidde in de Kempen tot een kenmerkende ontginningscultuur van grondstoffen uit de bodem zoals turf, ijzerzandsteen, moerasijzererts, leem en zand. In het project gebruiken we voor dit alles de verzamelnaam ‘bodemrijkdommen’.  

HET PROJECT SPEELT IN OP VOLGENDE KANSEN:

• De kennis en expertise over bodem en ondergrond (in de Kempen) is uitgebreid gedocumenteerd maar deze informatie is complex en blijft beperkt tot voornamelijk academische publicaties. Laagdrempelige en toepasbare informatie is tot op heden onvoldoende beschikbaar.
• Het toegankelijk beleefbaar maken van bodemrijkdommen is een hulpmiddel om de schoonheid en draagkracht van onze leefomgeving zichtbaar te maken. Het geeft onze directe leefomgeving en onszelf identiteit, brengt ons dichter bij de aarde en biedt perspectief op een landschap waar wij en ons nageslacht, net zoals de vele generaties voor ons, kunnen, willen en mogen wonen. (bron: https://eowijers.nl/finalisten/aardkundig-fundamentalisme)
• Aardkundige waarden en bodemerfgoed zijn kwetsbaar. Een betere voeling met de materie zorgt op lange termijn voor meer garantie op bescherming en behoud van deze waarden. Het inbrengen van deze kennis draagt bij aan een onderbouwde en geïntegreerde landschapszorg. Zo kan inzicht in de bodemtypes en de relatie met de vorming van het Kempense cultuurhistorische landschap inspireren tot een meer zorgvuldige planning in en bescherming van de open ruimte.
• Het beter begrijpen van aardkundige waarden inspireert een onderbouwde klimaat- en landschapszorg en doet dit vanuit een dieper inzicht in geologie, bodem, landschapsvormende processen en natuurlijke systematiek. Cfr. DDD_Kleine Nete_final_web.pdf (vlaamsbouwmeester.be)
• De Kempense Heuvelrug als markant geologisch monument heeft het perfecte schaalniveau om zich verder te ontwikkelen als ‘geoparkwaardig’ gebied.
• Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete en Toerisme Provincie Antwerpen kunnen samen met de gemeentes Kasterlee, Lille en Herentals geotoerisme in de Kempen op de kaart zetten.
  Bodemrijkdommen en daarmee verbonden erfgoedplekken en verhalen in het gebied zijn het perfecte onderwerp voor de ontwikkeling van nieuw toeristisch-recreatief aanbod en het verbinden van bestaande aanbod (oude zandgroeves op de Heuvelrug, turfontginningen in de valleien, leemputten, stuifduincomplexen, karrensporen in de heide, holle wegen op de rug, Den Oude Hofberg, oude bossen, …).
• Bodemrijkdommen zijn sectoroverschrijdende materie. Geologische waarden zijn ook bezielde natuur- en erfgoedwaarden. Ze bepalen in grote mate het uitzicht en eigenheid van onze leefomgeving. Met dit projecten geven we een aanzet tot intensievere samenwerking tussen verschillende diensten en sectoren, zowel binnen lokale besturen als binnen de lopende bovenlokale processen (bv. lopende Strategisch Project Kleine Nete – Strategisch Project Aa-vallei in opmaak).

HET PROJECT:
Door middel van kennisopbouw en -deling rond bodemrijkdommen, gebiedsgerichte samenwerking en het ontwikkelen van een vernieuwend toeristisch belevingsaanbod willen we de relevantie van aardkundige waarden onder de aandacht brengen en de Kempense Heuvelrug en valleien profileren als een unieke geoparkwaardige bestemming.

Daarnaast versterken we de bestaande netwerken zoals trage wegenverbindingen tussen Aa-vallei en Kempense Heuvelrug, fiets- en wandelknooppunten met een geofietsroute en ingerichte geosites die fungeren als groene start- of verblijfplaatsen. 
Deze initiatieven dragen niet alleen bij aan een beter begrip van de bodemrijkdommen en hun relatie met het landschap, maar stimuleren ook duurzaam toerisme en een geïntegreerde landschapszorg. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, Toerisme Provincie Antwerpen, gemeenten Lille, Kasterlee en Herentals streven ernaar om in samenwerking met terreinbeheerders en wetenschappelijke en lokale experten geotoerisme in de Kempen op de kaart te zetten en de unieke schoonheid en geschiedenis van dit gebied te delen met zowel bewoners, bezoekers als de lokale besturen.

Het project zet naast uitbouw van netwerk en kennisdeling (governance, lezingen en handboek) in op realisaties (zie doelstellingen). Het project wil met deze uitvoeringsacties een stimulans geven aan integraliteit in lokaal ruimtelijk beleid, processen en landschapszorg met als doel bescherming, behoud, kennisopbouw en ontsluiten van aardkundige waarden en bodemrijkdommen in de open ruimte in de Kempen. Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete wil als trekker van het project in samenwerking het belang van bodem, bodemzorg en de relatie met de cultuurhistorische landschappen en klimaatuitdagingen hoger op de agenda krijgen.