Hoe creëer ik een varkensbedrijf 2.0 robuust voor de toekomst?
Anno 2024 staan varkenshouders op een kruispunt en stellen de vraag hoe hun bedrijf klaar te maken voor de toekomst. Als gevolg van het stikstofdecreet, dat stelt dat tegen 2030 de ammoniak emissies van alle varkensstallen met 60% moet gereduceerd worden, zijn heel wat bedrijven genoodzaakt te investeren in nieuwe stallen ter vervanging van oude, niet-emissie-arme stallen. Dit is het moment om de bedrijfsstructuur en het verdienmodel van het bedrijf kritisch te bekijken. Ook bedrijven die reeds beschikken over emissie-arme stallen blijven verder evolueren en gaan op zoek naar hoe onafhankelijk te worden van variabele voederkosten via telen en produceren van eigen bedrijfsvoeders of investeren in eigen energieproductie of mestverwerking. Naast de groep van varkenshouders die willen investeren om in de toekomst op een duurzame manier varkens te produceren, is er een groep bedrijven waar het niet realistisch is om te blijven investeren in de varkenstak. Een significant aandeel van de huidige varkensbedrijven in de Westhoek zal, omwille van uiteenlopende redenen, deels of volledig stoppen met varkenshouderij. Ook deze varkenshouders staan voor een grote beslissing en duidelijk is dat beide groepen nood hebben aan onafhankelijk advies.
Via advies op maat zullen 25 bedrijven individueel begeleid worden volgens de noden van het bedrijf. Dit kan gaan van bedrijven die deels of volledig willen stoppen, maar niet weten hoe dit praktisch aan te pakken tot bedrijven die willen innoveren maar dit eerst op kleinere schaal willen uittesten alvorens te implementeren op het volledige bedrijf. We denken daarbij aan proeven die evolueren of eigen geteelde eiwitgewassen kunnen gebruikt worden in het varkensvoeder of aan testen van alternatieve rassen. Ook advies rond efficiënt werken of hoe werken met personeel past binnen dit individueel advies. Voor het rekruteren van bedrijven zal een oproep gelanceerd worden via nieuwsbrief, maar zal ook nauw samengewerkt worden met de projectpartners en dierenartsen/adviseurs. Ervaringen leert ons dat dit een effectieve manier is om de meest kwetsbare varkenshouders te bereiken. Elk bedrijf zal minstens éénmaal bezocht worden en afhankelijk van de specifieke vragen en noden van elk bedrijf zullen opvolgbezoeken gepland worden.
Naast het advies op maat zal ingezet worden op het organiseren van infosessies voor kleine groepen van varkenshouders in functie van de noden. Ook hier willen we zowel aandacht besteden aan de bedrijven die willen innoveren als bedrijven die willen afbouwen of stoppen. Een eerste sessie “Stoppen met varkenshouderij” werd georganiseerd binnen “Weerbaarheid in de Westhoek, van boer tot varken en terug” en leerde ons dat voor deze groep heel wat vragen onbeantwoord blijven. Daarom willen we inzetten op infosessies zoals “Wat kan wel en wat kan niet in leegstaande varkensstallen?” en “Wat betekent het boekhoudkundig als ik stop met zeugen houden?”. Ook voor de innoverende bedrijven zetten we in op kennisverspreiding via workshops rond “Hoe beslissingen nemen op basis van proeven?” om tot objectieve beslissingen te komen op je bedrijf. Ook een sessie rond “Hoe mijn energiefactuur onder controle houden?” of “Zelf geteelde grondstoffen gebruiken in mijn varkensvoeders?” passen binnen dit werkpakket. Er wordt bewust gekozen om de sessies kleinschalig en interactief te houden. Op basis van interesse of extra vragen uit de sector zullen sessies waar nodig herhaald worden of zullen extra onderwerpen aangeboden worden.
Hoe word ik manager 2.0?
De varkenshouders in de Westhoek zijn echte ondernemers en dat impliceert dat ze naast een goede technische kennis ook andere management skills nodig hebben. Hoewel heel wat onder hen een bachelor of master diploma bezitten, zijn ze voornamelijk vaktechnisch opgeleid. Daarom we een aantal opleidingen aanbieden die de varkenshouders helpen om te evolueren tot een manager 2.0. Een eerste belangrijke vaardigheid is basiskennis in financieel management. Het is niet het doel om van elke varkenshouder een boekhouder te maken, maar het is wel belangrijk dat ze zelf de financiële toestand van hun bedrijf kunnen beoordelen. Een tweede troef is onderhandelen, als varkenshouder ben je enerzijds aankoper van voeders en anderzijds verkoper van varkens. Een deel van de winst zit hem in de kunst van het onderhandelen van zowel aankoop als verkoop. Andere onderwerpen zoals werken met personeel of efficiëntie en planning zijn thema’s die hier aan bod kunnen komen. Opnieuw zal ingezet worden op opleidingen in kleine groepjes en zullen sessies herhaald worden waar nodig of zullen extra thema’s aan bod komen als daar nood aan is.
Een belangrijke groep die we niet uit het oog willen verliezen, zijn de varkenshouders van morgen. Naar analogie met de groep Young Farmers die werd opgestart binnen het LEADER-project “Tope Wroeten in de Westhoek” in 2017 zal een nieuwe groep Young Farmers 2.0 opstarten. De groep uit het vorige project is ondertussen geëvolueerd tot meer ervaren varkenshouders, die nu zelf aan het hoofd van een bedrijf staan. Deze groep komt nog steeds 3 tot 4 keer per jaar samen en communiceert actief via een Whatsapp groep. De feedback van deze Young Farmers is zeer positief en daarom willen we dit initiatief herhalen en opnieuw starten met een nieuwe groep die maximaal 5 jaar aan het werk zijn op het (ouderlijk) varkensbedrijf en deze vaste groep van jonge toekomstige varkenshouders 3 keer per jaar samenbrengen rond thema’s die startende varkenshouders bezighouden.
Hoe pas ik in mijn bedrijf 2.0 en hoe past mijn bedrijf in de omgeving?
In heel het verhaal van ondernemen is mentale veerkracht de hoeksteen van elk bedrijf, maar dit aspect wordt vaak vergeten of genegeerd. We merken dat mentale veerkracht vaak een probleem is en daar wordt niet altijd open over gesproken. Er zal ingezet worden op sessies rond mentale veerkracht en waar relevant zal het thema mentale veerkracht ook mee geïntegreerd worden in sessies uit WP1. Zo is dit thema uiterst belangrijk voor varkenshouders die beslissen om te stoppen met varkenshouden. Ook als op een bedrijf ingrijpende veranderingen gepland worden, is het cruciaal dat de mentale veerkracht voldoende groot is. Het is belangrijk dat niet alleen het bedrijf toekomst robuust gemaakt wordt, maar ook dat de varkenshouder zich kan aanpassen aan zijn nieuwe situatie. Om de verbinding te maken met de zorg- en sociale sector zal binnen het project overleg gebeuren met DVV Westhoek zodat we de verbinding kunnen vormen tussen deze sectoren en de varkenshouders.
Een ander struikelblok is communiceren over het bedrijf en hoe hun bedrijf een plaats heeft in de omgeving. Omdat een rondleiding op een varkensbedrijf niet evident is als gevolg van bioveiligheid, is het moeilijk om aan de buitenwereld te tonen wat er binnen in het bedrijf gebeurt. Daarom willen we varkenshouders die graag willen communiceren over hun bedrijf hierin helpen. Zo kan een mooie presentatie gemaakt worden over hun bedrijf die ze kunnen gebruiken om bijvoorbeeld in de school van de kinderen uitleg te geven. Voor bedrijven die zich langs een wandel- of fietsroute bevinden, kan een bedrijfsbord gemaakt worden dat info geeft over wat er op het bedrijf gebeurt. Door hen te ondersteunen in deze communicatie willen we de afstand tussen varkenshouder en omgeving kleiner maken en kan de varkenshouder de fierheid over wat hij doet, delen met de burger.
Communicatie 2.0
De info uit het project zal verzameld worden op een projectwebsite zodat de informatie voor andere landbouwers beschikbaar is. Daarnaast zal zowel via persartikels als via eigen nieuwsbrieven ingezet worden op communicatie over het project. Tot slot streven we ernaar om in een slotevent de kennis en ervaringen uit het project te bespreken met de varkenshouders.
Varkenshouderij is in de hele Westhoek aanwezig. Zo bevond 24% van de Vlaamse varkensstapel en 42% van de West-Vlaamse varkensstapel zich in 2022 in de Westhoek. Van de 438 bedrijven met varkens zijn er 9 bedrijven met meer dan 750 zeugen en 79 bedrijven met meer dan 2000 vleesvarkens. Dit toont het kleinschalige karakter van de varkenshouderij in de Westhoek. Op vandaag staan de varkenshouders in de Westhoek voor grote uitdagingen en zullen veel bedrijven in de komende jaren ingrijpende beslissingen moeten nemen. Door de gewijzigde wetgeving zoals de beperkingen opgelegd in het stikstofdecreet, de toenemende eisen op vlak van dierenwelzijn, maar ook de sterk variabele marktsituaties en de fluctuatie van kosten zoals grondstof- en energieprijzen worden de varkenshouders gedwongen om hun bedrijf en verdienmodel kritisch te evalueren. Dit zal ervoor zorgen dat de komende jaren op heel wat bedrijven de varkenstak drastisch zal wijzigen. Zo zal op een significant aantal bedrijven de varkenstak afgebouwd of zelfs stopgezet worden. Andere bedrijven zullen genoodzaakt zijn te investeren in nieuwe innovatieve stallen, met specifieke aandacht voor milieu- en dierenwelzijnsnormen. Bijkomend zal het verdienmodel van deze bedrijven kritisch bekeken worden en zal dit resulteren in investeringen die inzetten op circulaire bedrijfsvoering met aandacht voor eigen voeder- en energieproductie, of zal gekeken worden naar alternatieve concepten met andere varkensrassen of andere huisvesting. Zowel stopzetting, afbouw of investeringen zijn beslissingen die niet licht genomen worden en bovendien invloed hebben op het mentale welzijn van de varkenshouder. Doel van dit project is om de varkenshouder in de Westhoek in de toekomst robuust te maken en hen daarvoor de nodige ondersteuning aan te bieden. Zoals reeds bleek uit het LEADER-project “Weerbaarheid in de Westhoek, van boer tot varken en terug” is er duidelijk nood aan begeleiding bij, en informatie over het deels of volledig stoppen met varkenshouden. Heel wat vragen zoals “Waar haal ik een ander inkomen?”, “Hoe ga ik binnen mijn gezin om met deze verandering?”, “Hoe kies ik een andere bestemming voor mijn lege stallen?”, … werden in de afgelopen jaren regelmatig gesteld. Deze vragen zullen als gevolg van de nieuwe stikstofwetgeving, die stelt dat elk varkensbedrijf zijn ammoniakemissie met 60% moet reduceren tegen 2030, alleen maar toenemen. Op heel wat bedrijven zijn één of meerdere stallen reeds emissie-arm maar er zijn ook heel wat bedrijven in de Westhoek waar dit op vandaag nog niet het geval is. Verwacht wordt dus dat hierdoor het aantal vragen omtrent stoppen of afbouwen in de komende jaren exponentieel zal toenemen. Daarnaast zijn er de varkensbedrijven die op vandaag kijken om hun bedrijf verder uit te baten op een duurzame manier. Ook deze varkenshouders hebben heel wat vragen en bezorgdheden. “Hoe maak ik mijn bedrijf klaar voor de toekomst?”, “Hoe organiseer ik mijn stallen maar ook het werk op mijn bedrijf?”, “Hoe kan ik besparen op kosten zoals voeders en energie?”, “Hoe werk ik met personeel?”, “Hoe volg ik de financiële situatie van mijn bedrijf het best op?” zijn vragen die varkenshouders bezighouden. Naast inzetten op begeleiden van varkenshouders om hun bedrijf robuust te maken naar de toekomst toe via zowel individuele begeleiding als informeren via infosessies en workshops zal ook ruim ingezet worden op de mentale veerkracht van de varkenshouders. Opnieuw leert ervaring uit het project “Weerbaarheid in de Westhoek, van boer tot varken en terug” dat er nood is aan voldoende aandacht voor het mentale welzijn. Deze nood is er zowel op bedrijven die stoppen als op bedrijven die willen doorgaan en innoveren, want veranderingen hebben vaak een groter effect op de mentale veerkracht dan varkenshouders in eerste instantie zelf inschatten of toegeven. Dit bleek uit de reacties na de workshops “Rust in je hoofd” uit het hiervoor vermelde LEADER-project en wordt bevestigd door de partners in dit project. De ervaringen uit het vroegere project “Zot van ’t Boeren” als vanuit hun dagelijkse ervaringen van de partners onderschrijven de nood aan aandacht voor de mentale veerkracht. Toch geven ze aan dat het vaak moeilijk is om de varkenshouder te bereiken. Door in dit project mentale veerkracht te koppelen aan technische onderwerpen willen we meer varkenshouders bereiken. Zo kan dit onderwerp bijvoorbeeld mee opgenomen worden in een infosessie rond (deels) stoppen met varkenshouderij of kan hier extra aandacht aan besteed worden bij de individuele begeleiding van bedrijven. Doelstelling is om een belangrijke faciliterende rol te spelen. Om de kennis en info van dit project breed uit te dragen in de volledige Westhoek zal ruim ingezet worden op communicatie. Zowel tijdens het project als nadien zal alle nuttige en relevante info uit het project online beschikbaar zijn via de projectwebsite en op regelmatige tijdstippen via bestaande nieuwsbrieven verspreid worden.
Diksmuide, Kortemark, Nieuwpoort, Veurne, Vleteren, Houthulst, Lo-Reninge, Koksijde, De Panne, Koekelare, Alveringem, Ieper, Langemark-Poelkapelle, Heuvelland, Wervik, Mesen, Poperinge, Zonnebeke
Streekhuis Esenkasteel, Woumenweg 10
8600 Diksmuide
België