Verbeterde waterkwaliteit in het brongebied van de Vlaamse Ardennen

In de Vlaamse Ardennen zijn er redelijk wat grachten en beken met een nitraatoverschrijding in het oppervlaktewater als gevolg van nitraatrijk grondwater uit bronnen. Het gaat om beken waar vooral in de zomer de nitraatconcentraties ter hoogte van het MAP-meetpunt hoger zijn dan 50 mg nitraat/l en de jaargemiddelde nitraatconcentratie hoger is dan 18 mg nitraat/l. Deze periodiek hoge concentraties in de zomer zijn te wijten aan de continue instroom van nitraatrijk grondwater uit bronnen die dagzomen in het valleigebied. In de winter wordt deze instroom aangevuld en verdund met regenwater. In de zomer is er te weinig verdunning om onder de vooropgestelde normen van het MAP-meetnet uit te komen. De hoge nitraatconcentraties in het grondwater zijn te wijten aan historische vervuiling en aan de lage reductiecapaciteit van de bodem in de Vlaamse Ardennen. Met een pilootopstelling van een Moving Bed BioReactor (MBBR) beoogt dit Leaderproject de stikstofverwijdering uit oppervlaktewater door biologische denitrificatie.

Projectverloop:

1. Keuze van de meest geschikte locatie
   In een eerste fase zal een analyse gemaakt worden van de waterkwaliteit in de beken van de Vlaamse Ardennen om te komen tot een geschikte locatie voor de MBBR. Het afstroomgebied dat zal gekozen worden, is een gebied waarvan de nitraatconcentraties ter hoogte van het MAP-meetpunt tijdens de zomer hoger zijn dan 50 mg nitraat/l als gevolg van instroom van nitraatrijk grondwater. Het PCA heeft zeer veel ervaring met het MAP-meetnet in de Vlaamse Ardennen. In het kader van de CVBB-werking werden door het PCA tussen 2011 en 2020 heel wat waterkwaliteitsmetingen uitgevoerd in de Vlaamse Ardennen. Van elk rood MAP-meetpunt werd toen in detail nagegaan waar de oorzaak van overschrijding lag. Voor een aantal beken werd snel duidelijk dat de overschrijding van de norm zich uitsluitend voordeed in de zomer omdat er op dat moment maar weinig verdunnend effect is van neerslag. Deze beken worden tijdens de zomer vrijwel uitsluitend gevoed met bronwater waarvan de nitraatwaarden zeer hoog lagen. Detailmetingen stroomopwaarts van het MAP-meetpunt (in zijbeken) hebben dit aangetoond. Op basis van al deze data, aangevuld met meer recente gegevens van VMM zal een analyse gemaakt worden van alle MAP-meetpunten met bronnenproblematiek. Deze zijn voornamelijk gelegen in Wortegem-Petegem, Zwalm, Kluisbergen, Oudenaarde, Maarkedal, Oosterzele en Herzele.
   Er zal gekozen worden voor een afstroomgebied waar tijdens de looptijd van CVBB ook actief aan de slag werd gegaan. Dit wil zeggen dat er historische informatie aanwezig is over de nitraatconcentratie niet enkel ter hoogte van het MAP-meetpunt maar ook stroomopwaarts (detailmetingen ter hoogte van de nitraatrijke bronnen)  . Bovendien zal er gekozen worden voor een afstroomgebied waarvan geweten is dat de landbouwers geëngageerd zijn om de problematiek samen aan te pakken en op zoek te gaan naar een oplossing naast hun eigen goede bemestingstechnieken.
   In het Leadergebied Vlaamse Ardennen komen een 3-tal afstroomgebieden in aanmerking (Kluisbergen/Wortegem-Petegem/Oudenaarde, Zwalm/Zottegem/Brakel en Herzele). De waterkwaliteit in deze afstroomzones is onvoldoende (gebiedstypes 2 en 3). In een eerste fase van het project zullen deze afstroomgebieden bestudeerd worden. De MBBR wordt immers bij voorkeur geïnstalleerd in een gebied waar slechts 1 rood MAP-meetpunt bepalend is voor een volledig (oranje of rood) gebiedstype. Mochten we er in slagen om met de MBBR-techniek de nitraatconcentratie dermate te doen dalen dat dit ene MAP-meetpunt groen wordt, kan dit grote positieve gevolgen hebben (verbeterd gebiedstype) voor alle landbouwers in het volledige afstroomgebied.
2. Overleg met landbouwers en gemeente
   Eens het afstroomgebied en de beek gekozen is, wordt er met aanpalende landbouwers, de betreffende gemeente en betrokken partners aan tafel gezeten om de techniek van MBBR toe te lichten en de mogelijkheden voor installatie en onderhoud te bekijken.
3. Modellering van de vereiste MBBR-installatie
   Voorafgaand aan de installatie moet een berekening gemaakt worden van de vereiste capaciteit. Het PCG en PCS hebben hiervoor de nodige ervaring.
   Doel van de modellering:
   - De impact van een MBBR-installatie op een afstroomzone 
   - De dimensionering van een MBBR-installatie op een gegeven locatie
   - Een inschatting maken van de kostprijs van een MBBR-installatie op een gegeven locatie
   - Een inschatting geven van de effecten van MBBR-installaties op een stroomgebied
   Het doel van de bekomen data is het maken van gefundeerde beslissingen bij het plaatsen van  de MBBR-installatie in het veld en dit zowel op vlak van technische als economische haalbaarheid. Deze gegevens kunnen ook gebruikt worden om een afweging te maken ten opzichte van andere end-of-pipe oplossingen.
4. Bestelling materialen en plaatsing
   Eens de vereiste capaciteit gekend is, kan er overgaan worden tot de bestelling van materialen en de (modulaire) opbouw na levering. Het gaat om een mobiele installatie met beperkte omvang. Een vergunning is niet nodig.
5. Opvolging waterkwaliteit (doorlopend) en desgewenst bijsturing van de installatie
   Na de plaatsing en opstart van systeem zullen maandelijks metingen gebeuren in de beek om na te gaan in hoe de nitraatconcentratie evolueert. Ter hoogte van het MAP-meetpunt, maar ook stroomopwaarts (kort voor en na de MBBR) zal de waterkwaliteit nauwlettend opgevolgd worden.
6. Demonstratiemomenten voor landbouwers en gemeentebesturen + algemene communicatie
   Eens de MBBR geïnstalleerd is, zullen landbouwers en belanghebbenden uit het Leadergebied uitgenodigd worden om het doel en de werking van deze zuiveringstechniek toe te lichten (2 demomomenten). Daarnaast zullen vulgariserende artikels geschreven worden over de aanleg en de werking van de MBBR (vakpers en Nieuwsbrief PCA/PCG) en zal het Leaderproject uitgebreid aan bod komen tijdens de wintervoordrachten van het PCA.
7. Afsluitend moment met o.a. de resultaten van de MBBR-filtratie gedurende de hele projectperiode
   Bij het einde van de projectperiode zal er uitgebreid gecommuniceerd worden over de resultaten die behaald werden met de inzet van MBBR. Bij een positieve evaluatie kan dit de aanzet zijn voor andere landbouwers om in samenwerking met hun gemeente, belangenorganisatie en/of de hele keten ook in hun gebied de waterkwaliteit verder te verbeteren met end-of-pipe technieken.