In de noordoostelijke ring rond Gent, waar platteland en uitdijende stad samenkomen, kennen de plattelandsdorpen een transitie in versneld tempo. Dit stelt kansen en uitdagingen voor de leefbaarheid van deze dorpen. Ons project wil vanuit de sectoren cultuur en welzijn antwoorden zoeken op deze uitdagingen in ontmoeting en dialoog en ook bijdragen aan een vernieuwende en geïntegreerde plattelandsontwikkeling.
Wij zijn Zaffelare
- Socio-demografische verandering van plattelandsdorpen
Het project gaat door in Zaffelare, een keuze die berust op de context van dit dorp in transitie en waar de stakeholders en partners geloven in de aanpak voor de uitdagingen die zich stellen. We zien er een wijzigende socio-demografische samenstelling. Zaffelare kende in de afgelopen 10 jaar een stijging van het aantal inwoners met een niet-Belgische herkomst (4,6% in 2013 naar 10% in 2023). Ook komen er door verhuisbewegingen meer nieuwe inwoners toe. Opmerkelijk is dat 25,2% van de inwoners in Zaffelare alleenwonend is. Verenigingen geven aan moeilijk aansluiting te vinden bij de (nieuwe) inwoners en jongeren. De dynamiek en ontmoetingen in Zaffelare ebben weg. Dit project wil bijdragen aan een verbondenheid tussen inwoners en hun dorp, tussen nieuwe en gevestigde inwoners. - Rijk aan erfgoed
Zaffelare kent een rijke hoeveelheid immaterieel erfgoed: de vernieuwde reuzen Manten en Kalle, de ommegang van de Rozenkrans, een bloemenstoet die ophield in de jaren 90, en verschillende ambachten en teelttechnieken. Wat ontbreekt is de verbinding met het Zaffelare van vandaag. Het dorp heeft nood aan een gedeeld verhaal; een ontmoetingsmoment dat gevierd kan worden. Nieuwe inwoners, maar ook een jongere generatie, verdienen een stem in wat het Zaffelaars immaterieel erfgoed van morgen kan worden. - Fusie van Lochristi en Wachtebeke
Een derde element dat de Zaffelaarse context geschikt maakt voor de aanpak van dit project is de fusie: in 2025 fusioneren Lochristi en Wachtebeke. Zaffelare wordt als dorp deel van een vernieuwd en groter geheel. Door te putten uit de rijke geschiedenis van het dorp en door te luisteren naar verhalen die eerder over het hoofd zijn gezien, wil het project de inwoners ondersteunen in de zoektocht naar verbinding en ontmoeting in een dorp dat onderhevig is aan verandering.
Samen naar een meerstemmig toekomstverhaal
Bij niet-tastbaar vakmanschap, tradities, gebruiken, volksverhalen, kweektechnieken ..., het immaterieel erfgoed, staat de mens centraal. Dit erfgoed is dynamisch en zit in de handen en hoofden van mensen. Het heeft wortels in het verleden en evolueert mee met generaties. Enkel doordat steeds nieuwe mensen er belang aan hechten en zij de ruimte krijgen om er ook hun stem in te leggen, kan het maatschappelijk aansluiting blijven vinden.
Erfgoed is iets wat we samen maken in interactie. Meerdere stemmen komen erbij samen en die kunnen al eens ‘schuren’. Maar net die veelheid aan stemmen maakt het relevant. Wat leefde er vroeger aan tradities, verhalen, eetcultuur ... in Zaffelare? Wat leeft er nu, bij de gewortelde en nieuwe inwoners, en hoe kijken ze daarnaar? Net als in vele dorpen stelt zich in Zaffelare de vraag hoe je in een landelijke context, met een wijzigende socio-demografische samenstelling, tot een gedragen, inclusief erfgoedverhaal kan komen. Werken rond lokaal immaterieel erfgoed biedt kansen om een respectvolle dialoog te voeren waarin die meerstemmigheid een plek kan krijgen.
Ons stappenplan
Dit project zal via een participatief traject in meerdere fases de ontmoeting en dialoog tussen de inwoners van Zaffelare stimuleren. Als (co-)promotoren nemen we een initiërende, faciliterende en verbindende houding aan. In iedere stap van ons proces gaan we sociaal inclusief te werk. Dit doen we door nadrukkelijk in te zetten op het bereiken en betrekken van doelgroepen: kinderen en jongeren, nieuwe inwoners, personen in een kwetsbare positie en personen ouder dan 75 jaar.
Het vooronderzoek voor het project volbrachten we de voorbije maanden. We maakten een inventaris van stakeholders, stelden een socio-demografische analyse op, inventariseerden het (on)roerend en (gekend) immaterieel erfgoed en tekenden een ruwe procesarchitectuur uit (zie bijlagen).
Tijdens de eerste fase van het project zetten we samen met de partners, sleutelfiguren en verenigingen/organisaties van het dorp de krijtlijnen voor de invulling en de aanpak van de acties uit. Tegelijk gaat de opleiding van onze ambassadeurs door. Voor Zaffelaarse sleutelfiguren organiseren we een opleidingsmoment tot ambassadeur van het project, en bekijken we hoe ze hun publieksbereik kunnen verbreden.
Binnen fase twee trekt het project naar inwoners met meerdere deelacties. Doelstelling van deze fase is om via laagdrempelige participatieve acties dialoog te starten over het persoonlijk en Zaffelaars immaterieel erfgoed. We doen dit vanuit het concept ‘thuis zijn in Zaffelare’. Welke gebruiken, verhalen en tradities dragen bij aan hun thuisgevoel? Allereerst sturen we een oproep uit naar alle inwoners. Zo vergaren we een breed kader van veel mogelijke invullingen. De oproep is ook een uitnodiging voor een eerste ontmoetingsmoment. Tijdens dit moment gaan we, vertrekkende vanuit methodieken als emotienetwerken en waarderend onderzoek, in gesprek met de inwoners. Voor de catering zullen we bij iedere bijeenkomst samenwerken met lokale producenten, die bijdragen tot het ‘couleur locale’ van het dorp.
Tegelijk gaan we outreachend aan de slag. Hierbij zetten we actief in op het bereiken van verschillende doelgroepen. Enerzijds gaan we in dialoog met een zo’n divers mogelijk publiek door aanwezig te zijn op verschillende activiteiten in het dorp, alsook in het straatbeeld. Anderzijds zullen we specifiek samenwerken met scholen en woonzorgcentra om intergenerationeel aan de slag te gaan. Tot slot zullen we nadrukkelijk aanwezig zijn in de wijk 't Veerleveld vanwege het hogere percentage inwoners met een sociaaleconomische kwetsbaarheid.
De derde fase brengt alles wat we sprokkelden samen. In 3 brede en open participatieve bijeenkomsten gaan we samen dromen en ontwerpen. Ieder moment biedt een kans om dieper in te gaan op de verschillende vormen van immaterieel erfgoed die leven/leefden in het dorp. Zo willen we het wederzijds begrip tussen de inwoners stimuleren.
Tijdens de vierde fase creëren we samen een meerstemmig toekomstverhaal. In nogmaals 3 co-creatieve momenten werken we samen met inwoners, partners, verenigingen, ambassadeurs en enthousiastelingen toe naar een concrete invulling van de (ver)nieuw(d)e dorpsbijeenkomst. Elementen uit de vorige fases worden hier betrokken en bijeengelegd. Denk aan een doorstart van de verdwenen bloemenstoet, meer uitgaansmogelijkheden voor de reuzen of een event rond eetcultuur.
Als slotstuk komen we samen met alle inwoners van Zaffelare tijdens de (ver)nieuw(d)e feestelijke dorpsbijeenkomst. Dit is het toonmoment van alles dat we in de loop van het project realiseerden, maar is ook het startschot voor een nieuw gedeeld ontmoetingsmoment in Zaffelare. Hiermee willen we een fundering leggen voor een jaarlijkse bijeenkomst.
Het project richt zich vanuit de socio-demografische context en uitdagingen in Zaffelare op verschillende doelen, op het snijvlak tussen cultuur en welzijn.
Ontmoeting en verbinding faciliteren
Het centrale doel van dit project is het faciliteren en bevorderen van ontmoeting en dialoog in Zaffelare. We streven naar verbinding tussen verenigingen en individuen, gewortelde en nieuwe inwoners, en tussen verschillende generaties. Dit realiseren we door het opzetten van participatieve ontmoetingsmomenten in alle fases van het project.
- We streven naar een breed bereik, waarbij we alle inwoners van Zaffelare willen bereiken. Dit doen we doorheen doelgerichte communicatie in samenwerking met ambassadeurs, Zorgzame Buurten, verenigingen en andere organisaties, en met behulp van laagdrempelige participatieve acties.
- We hebben oog voor sociale inclusie. Doorheen communicatie op maat en outreachende acties zorgen we ervoor ook kwetsbare groepen zoals ouderen, personen met een etnisch-diverse achtergrond en jongeren te bereiken, ontmoeten en betrekken.
- Samen met de inwoners van Zaffelare zetten we een (ver)nieuw(d) ontmoetingsmoment op poten dat ambieert om ook in de toekomst bij te dragen aan de verbondenheid van de inwoners. Door het samen werken aan een gemeenschappelijk doel willen we de betrokkenheid van de inwoners vergroten.
Duurzaam (visueel) resultaat in het dorp
Het project zal ook verder leven in het dorp. Enerzijds willen we een feestelijke dorpsbijeenkomst opstarten die hopelijk de start betekent van een jaarlijkse traditie. Anderzijds zullen concrete producten die groeien doorheen de uitwerking hiervan een plekje krijgen op een ankerpunt in Zaffelare. Zo kunnen er bijvoorbeeld sprekende foto’s of verzamelde verhalen te zien zijn in het Spes Nostra, het sierteeltmuseum of in het woonzorgcentrum. Op deze manier voegen we ook een extra belevingswaarde toe aan reeds gekende en ontsloten punten in het dorp.
Duurzame netwerken tot stand brengen
Daarnaast streven we ernaar duurzame netwerken tot stand te brengen in Zaffelare. Het project zal de bestaande netwerken van verenigingen versterken en nieuwe inwoners, kwetsbare groepen en jongeren met elkaar verbinden
- We streven naar het verduurzamen en verbreden van netwerken van verenigingen via de co-creatieve aanpak van het project in zijn geheel en het (ver)nieuw(d) dorpsmoment. We werken hiervoor samen met ambassadeurs en versterken hun gemeenschapsvormende competenties.
- We brengen nieuwe en gevestigde inwoners met elkaar in contact via outreachende acties, en ondersteunen hen in het uitwerken van een (ver)nieuw(d) dorpsmoment.
- We ambiëren om de feestelijke bijeenkomst op een duurzame manier te verankeren in het dorp, en zo ook op jaarlijkse basis de verbondenheid van het dorp in de kijker te zetten. Dit doen we door het evenement te laten aansluiten en integreren in het lokaal dienstencentrum, maar ook binnen de lokale (erfgoed)verenigingen. De verankering of verderzetting van de gemeenschapsvormende werking binnen Zorgzame Buurten wordt momenteel onderzocht door de gemeente Lochristi en de Zorgband.
Erfgoedgemeenschap versterken en erfgoed borgen
Verder richt het project zich op het borgen van het erfgoed in de gemeenschap van Zaffelare, en het versterken en verbreden van die gemeenschap an sich. We brengen zowel gekend als nog onbekend, Zaffelaars en persoonlijk/familiaal immaterieel erfgoed in kaart en stimuleren er een respectvolle, meerstemmige dialoog rond. We werken toe naar een (ver)nieuw(d)e bijeenkomst die thematisch aansluit bij wat leeft aan immaterieel erfgoed in Zaffelare.
- Borging van het erfgoed valt buiten de subsidieaanvraag, en wordt voorzien door Erfgoed Viersprong. Het beeldmateriaal dat we verzamelen zal duurzaam bewaard worden op de beeldbank Land van Rode, immaterieel erfgoed wordt toegeleid naar immaterieelerfgoed.be en documentair erfgoed wordt toegeleid naar de lokale heemkundige kringen.
- We streven naar het verbreden en versterken van de erfgoedgemeenschap die reeds aanwezig is in Zaffelare.
Ontwikkelen van een instrument voor kennisdeling
Dit is een pilootproject binnen de fusiegemeente Lochristi, waarbij we trachten een aanpak aan te bieden die ook in andere plattelandsdorpen en fusiegemeenten overgenomen kan worden.
- We zetten ons traject om in een raadpleegbaar document voor deze en andere fusiegemeenten. Hierin geven we enerzijds een volledig audiovisueel overzicht van alle stappen die we in Zaffelare gezet hebben.
- Anderzijds bieden we de good practices aan die wij hanteerden, als mogelijkheid om in het eigen traject op te nemen. We verspreiden deze gericht naar andere fusiegemeenten en sectoren zoals erfgoed, sociaal-cultureel werk en welzijn. Dit valt binnen de reguliere werkingen van de projectpromotoren en – partners.
Lochristi
Charles De Kerchovelaan 189
9000 Gent
België