GroeveLEIDINGEN

De klimaatverandering veroorzaakt nattere winters en drogere zomers. Het is een uitdaging om met enerzijds wateroverlast en anderzijds watertekort om te gaan. Bij aanhoudende droogte ervaren de gewassen hittestress, is de kwaliteit inferieur en daalt de opbrengst. Landbouwers zijn genoodzaakt om (alternatieve) waterbronnen aan te spreken om hun gewassen te kunnen beregenen. Op jaarbasis is er nog voldoende neerslag maar het overschot in de winter wordt zo snel mogelijk richting de zee afgeleid om geen wateroverlast te hebben. Daarmee gaat kostbaar zoet water verloren dat nuttig zou kunnen worden ingezet tijdens de droge zomermaanden. Om de landbouw klimaatbestendig te maken, moet werk worden gemaakt van het lokaal opslaan en (her)gebruiken van water.

Momenteel loopt er een ‘Proeftuinen droogte’-project (investeringssubsidies) tussen Wienerberger, Verduyn en 5 landbouwers in de omgeving van de kleiontginningssite te Kortemark: ‘Groevewater voor landbouw en industrie’. Doel van het project is om het bemaalde groevewater (hemelwater + grondwater) van de kleiontginningssite van Wienerberger op te sparen en ter beschikking te stellen van de andere partners. Binnen het ‘Proeftuinen droogte’-project werd gemikt op het afleiden van het groevewater richting een nieuw foliebassin van 60.000 m³. Hiervoor werden via deze subsidieoproep ook ondersteuningsmiddelen verkregen.

Binnen het lopende project zal ongeveer 30.000 m³ water worden afgenomen door groenteverwerkend bedrijf Verduyn, waarna het water verder opgezuiverd zal worden. Hiervoor zal Verduyn beroep doen op extra ondersteuningsmiddelen via de Ecologiepremie+ (Vlaio). De rest van het water (minimum 30.000 m³) wordt verdeeld onder de 5 deelnemende, nabijgelegen landbouwers.

Echter, bij uitwerking van het project kwamen enkele andere opportuniteiten en optimalisaties naar boven, die verder gaan dan het initiële projectvoorstel. Zo kan op het beschikbare terrein een bekken van 80.000 m³ gerealiseerd worden zodat extra water lokaal beschikbaar gesteld kan worden aan de omgeving. Op deze manier kan ook meer water benut worden door de betrokken landbouwers. Daarnaast kan de watervoorraad ook een positieve meerwaarde betekenen voor de ontlasting van het watersysteem (bv. door extra oppervlaktewater op te sparen in natte periodes, afstromend hemelwater op te sparen/te bufferen, …). Dit volume is een surplus ten opzichte van het initiële projectidee, wat ook wel een substantiële meerkost met zich meebrengt.

Daarnaast werd bij verdere ontwikkeling ook duidelijk dat het opgespaarde water via een efficiënte manier tot bij de landbouwers getransporteerd moet worden om een duurzame uitwerking van het project te realiseren. Dit sluit immers aan bij het rendabel en duurzaam omgaan met het beschikbare water. Het water afhalen aan het opslagbekken is praktisch niet eenvoudig, zorgt voor een niet te verantwoorden kost en een beduidende milieudruk door het 'watertransport op wielen'. Daarom is het de gezamenlijke wens van de betrokken landbouwers (4 van de 5 landbouwers betrokken in het 'Proeftuinen droogte'-project) om efficiënter om te gaan met de waterverdeling en dit door vanuit het nieuwe opslagbekken ondergronds te transporteren via een leidingnetwerk op lage druk. Het leidingnetwerk zal gebruikt worden om de private putten van de landbouwers aan te vullen. Dit zou voornamelijk gebeuren na eerste afname. Zo blijven de eigen voorraden langer op peil en hebben de landbouwers nabij hun percelen meer water beschikbaar waardoor ze minder afhankelijk zijn van kwetsbare waterbronnen zoals oppervlaktewater of freatisch grondwater. Eén landbouwer van de 5 landbouwpartners uit het 'Proeftuinen droogte'-project zal niet meestappen binnen dit projectinitiatief omdat een leiding en rechtstreeks transport van water voor zijn bedrijfssituatie geen echte meerwaarde heeft. De landbouwer in kwestie heeft immers slechts een beperkte watervraag, zeker in de directe omgeving. Daarom wordt het leidingnetwerk slechts gerealiseerd tussen 4 van de 5 landbouwers betrokken in het 'Proeftuinen droogte'-project.

Binnen het ‘Proeftuinen droogte’-project werden enkel volgende investeringen opgenomen: 1. Aanleg van het spaarbekken en 2. de infrastructurele werken om het groevewater in het bekken te krijgen. Binnen dit Leader project willen we focussen op een efficiënte verdeling van het water richting de betrokken landbouwers. Efficiënt omgaan met water en duurzaam watertransport (= het water beschikbaar hebben dicht bij het perceel waar het water nodig is) zijn cruciaal om de sector weerbaar te maken tegen veranderende klimaatcondities. Hydrantennetwerken om het water eenvoudig te transporteren kennen verspreid al wat ingang binnen de sector. Deze bevinden zich voornamelijk rond eigen private watervoorraden en rond de eigen percelen. Bij het aanleggen van een leidingnetwerk met verschillende partners over een groter projectgebied, word je meteen geconfronteerd met extra uitdagingen, zoals: grotere leidingen en grotere pompcapaciteiten (wat leidt tot hogere kosten), een traject door percelen van andere eigenaars en gebruikers, een traject door openbaar domein, afsprakenkaders rond wie wanneer water mag gebruiken …

We zien dat deze bedrijfsoverstijgende netwerken een grote meerwaarde kunnen betekenen voor de landbouwers enerzijds, maar ook voor het beter aanwenden van alternatieve waterbronnen. Hierdoor worden kwetsbare waterbronnen in kritieke periodes ontlast. Echter, de uitdagingen die naar bovenkomen bij het aanleggen van grotere irrigatienetwerken zorgen ervoor dat er in de praktijk nog niet zo snel wordt op ingezet. Het hogere kostenplaatje voor de investeringen, onzekerheid van uitvoering, organisatie en samenwerking … zijn drempels die ervoor zorgen dat de realisaties hiervan nog beperkt zijn.  

Via dit project willen we de investeringen van dit specifieke project ondersteunen en met de verworven kennis en inzichten helpen om dergelijke samenwerkingen en realisaties in de sector verder ingang te doen vinden. De ondersteunde investeringen vanuit dit project sluiten dus aan op het lopende ‘Proeftuinen droogte’-project, maar zijn duidelijk gesplitst. Het 'Proeftuinen droogte'-project gaat over het opsparen van het water. Binnen dit projectvoorstel willen we dit water verder efficiënt verdelen. Het traject werd hiervoor al in ruwe lijnen gedefinieerd. Het water zou via een boomvormig netwerk lopen richting verschillende waterputten van de 4 deelnemende landbouwers. Van daar kan het de private waterputten aanvullen. Het merendeel van de private waterputten zijn open waterputten. Het aanvullende water kan daardoor ook een extra meerwaarde bieden door te infiltreren en de nabije grondwatertafel aan te vullen. Aangezien het water uit de leiding niet rechtstreeks gebruikt wordt voor irrigatie, zal het leidingnetwerk worden aangelegd op lage druk.

Binnen dit project zal werk gemaakt worden van de investeringen, maar er zal ook een focus liggen op de samenwerking tussen de betrokken partijen (waterverdeelsysteem en afsprakenkader tussen de landbouwers) en mogelijke kennisdeling (communicatie).