Natuursteen in het Hageland

De ijzerzandsteenheuvels kenmerken samen met de rivier- en beekvalleien het landschap in Noord-Hageland. De heuvels zijn noord-oost/zuid-west georiënteerd en vinden hun oorsprong in versteende glauconiethoudende zandbanken uit de Diestiaanzee. Ze kennen een unieke ontstaans- en ontginningsgeschiedenis.

De roestbruine ijzerzandsteen – ‘steen van chocolade’ zoals hij door Brigitte Raskin werd genoemd - is tot de jaren 70 periodiek ontgonnen. Hij is gebruikt in heel wat monumentale bouwwerken in de streek (zoals kerken, oude vestingtorens, bepaalde boerderijen en molens), maar ook in funderingen van woningen, in tuinmuurtjes of als windkering op de hellingen met wijnbouw. De steen droeg ook bij tot een typische bouwstijl in de late middeleeuwen: de demergotiek.

Het ijzerzandsteenerfgoed (landschappelijk en bouwkundig) is voor het regionaal landschap Noord-Hageland het meest typische en unieke regio-aspect. Het regionaal landschap heeft  bijgevolg de ijzerzandsteen uiteraard als een van de grote thema’s in haar werking.

Het natuursteen-erfgoed in Zuid-Hageland omvat in hoofdzaak kwartsiet van Tienen en de Gobertange steen. Het RLZH werkt i.h.k.v een kleinschalig Leader-project momenteel aan het verzamelen van informatie (mondelinge geschiedenis en archief) rond deze stenen. Het kwartsiet van Tienen is zowat de meest gebruikte materiaal voor de Brabantse kasseiwegen en werd daarnaast ook in tal van historische gebouwen verwerkt. Oude ontginningen worden onder meer vermeld in Overlaar, Bost, Goetsenhoven, Outgaarden en Hoegaarden.

De gobertangesteen is een typische Brabantse steensoort, waarvoor het gehucht Gobertange (Gobertingen) als type­localiteit geldt. De steenbanken strekken zich echter ondergronds ook noordwaarts langs de linkerflank van de Getevallei tot in Vlaams­Brabant uit, namelijk tot Hoegaarden en omgeving, waar deze gewaardeerde kalkzandsteen werd ontgonnen. Gobertange is als bouwsteen zeer wijd verbreid. In de regio wordt het in talloze bouwwerken gebruikt, waaronder kerken, stadhuizen, herenwoningen, boerderijen, woonhuizen, toegangspoorten, kapelletjes. Maar deze bouwsteen werd ook tot een heel eind noordwaarts gebruikt, via Antwerpen (kathedraal) en Breda (Grote Kerk) tot de Hollandse provincies.  Voor deze natuurstenen ligt het Vlaamse zwaartepunt van voorkomen en ontginning binnen het werkingsgebied van Zuid-Hageland. Het gebruik en het belang ervan overstijgt dan weer de grenzen van Zuid-Hageland. Het Hageland kent dus een bijzondere rijkdom aan natuurstenen, die een wezenlijke bijdrage leveren aan de streekidentiteit, via de geomorfologische (vb. ijzerzandsteenheuvels) en bouwkundige getuigen in het landschap en de hele cultuurhistorie die eraan vast hangt.  Door het indienen van een gemeenschappelijke project tussen de Regionale Landschappen van Noord- en Zuid-Hageland, willen we het Hageland als één naam naar buiten dragen en de regio met dit thema sterker op de kaart zetten in Vlaanderen, met  daarbinnen ruimte voor de verschillende accenten binnen de regio. Hoewel beide regionale landschappen elk een duidelijke klemtoon hebben (ijzerzandsteen vs. kwartsiet en gobertangesteen), volgen de formaties van natuursteen niet de strikte geografische afbakening van de werkgebieden en zijn de stenen in de hele regio gebruikt in constructies. Naast het schaalvoordeel en een uniforme communicatie naar het grote publiek, zal deze samenwerking ook een kruisbestuiving tussen beide regionale landschappen tot stand brengen, met sterkere en betere acties op het terrein tot gevolg.