Nieuwe mechanisatie voor economisch rendabele oogst uit hoogstamboomgaarden

Algemene context die de noodzaak van dit project aantoont:
Wanneer we de hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren wensen te behouden, vraagt dit een degelijk beheer. Momenteel kost het beheren van deze boomgaarden een behoorlijk bedrag per jaar, waartegenover zeer weinig of geen financiële opbrengsten staan. De waarden en functies van hoogstamboomgaarden worden dikwijls uitgedrukt in ecosysteemdiensten of de boomgaard als waardevol landschapselement, gunstig voor het klimaat en de biodiversiteit, als toeristische aantrekkingskracht, als behoeder van het levend erfgoed, enzovoort. Al deze waarden en diensten worden tot de dag van vandaag aan de eigenaar/beheerder niet of nauwelijks financieel gewaardeerd. 
Voor vele beheermaatregelen wordt nog handenarbeid ingeschakeld (snoei, oogst, plaatsing en onderhoud van de boomsteun en -bescherming); zelfs voor het onderhoud van de onderbegroeiing en de hagen, heggen of houtkanten rond de boomgaard is de mechanisatie nog onvoldoende aangepast. Handenarbeid is schaars en duur, meer rendabele oplossingen dringen zich op. De initiatie voor de mechanisatie van een aantal beheermaatregelen werd in het verleden gegeven door o.a. de partners binnen dit project. Ze hebben al projecten gerealiseerd voor het onderhoud van hagen en houtkanten en het beheer van kruidenrijke graslanden (bijvoorbeeld Boerennatuur Vlaanderen en Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren met projecten zoals de ‘Hagendorser’, ‘Maaien en Afvoeren’, ‘Hooi van Hier’). Aanpassingen aan de toepassingen voor het werken in boomgaarden zullen nodig zijn, maar in het kader van dit project willen we ons focussen op het oogsten en benutten van de hoogstamproductie: fruit en noten. 
Wanneer de productie uit de hoogstamboomgaarden terug op een economisch verantwoorde manier zou kunnen benut worden, kan dit bijdragen tot het vergoeden van de beheerkost. Het zal ook bijdragen tot de lokale (korte keten) en ambachtelijke verwerking van de hoogstamoogst. Landbouwers met hoogstamfruit- en notenbomen op hun graasweides of boslandbouwsystemen kunnen de oogst rentabiliseren.
Met het mechanisch oogsten, verzamelen en het uit de boomgaard brengen van de oogst hebben we in onze regio geen ervaringen. Het fruit voor de verwerking wordt nog handmatig geschud en opgeraapt, hetgeen meer kost dan de marktwaarde van deze vruchten.  
Met de steun van pdpo-projecten in het verleden, kon de NBSW vzw investeren in de verwerking van de productie uit hoogstamboomgaarden (projecten voor ‘de Sapmobiel®’, ‘Fruit Plus’ infrastructuur voor de verwerking en het ‘Fruitatelier’ voor frigo en verwerkingsapparatuur). Een zwak, maar cruciaal punt is nog de grote kost voor het handmatig oogsten. Wanneer de oogst en het vergaren van het fruit in grote kisten (paloxkisten) kan gemechaniseerd worden, dan kunnen de kosten gedrukt worden en wordt het verwerken meer rendabel.
Doel van het project:
De bedoeling van het project is om de oogstkosten te drukken, zodat de economische waarde die kan gecreëerd worden door de verwerking van de hoogstamproductie een goed gedeelte van beheerkosten kan compenseren.
In Zuid-Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland zijn er firma’s die machines ontwikkelen voor het schudden, oprapen en verzamelen van hoogstamfruit. Een meer recente ontwikkeling is het opvangen van het schudfruit op een trechtervormig scherm, zodat de vruchten geen contact meer maken met de grond of de grasmat om zodoende contaminatie vermijden. NBSW vzw zal investeren in de meest beloftevolle machines, aangepast aan de context van de Haspengouwse boomgaarden, met de steun van dit project. Samen met de partners Boerennatuur Vlaanderen, RLHV, NBS en een private onderneming (den Boogerd, die veel boomgaarden beheerd in Borgloon), kiezen we boomgaardlocaties in het gebied van Leader Haspengouw Zuidoost om de machines uit te testen en in te zetten.
De bedoeling is om te leren hoe we op een optimale manier met deze machines kunnen werken, hun parameters te noteren en de zwakke punten te leren kennen en indien mogelijk te verbeteren. 
Demonstraties met de machines worden georganiseerd, zodat andere mogelijke gebruikers en boomgaardeigenaars/beheerders kennis kunnen maken met de mogelijkheden en er leren mee werken, alvorens ze er eventueel zelf in gaan investeren.
De machines zullen uitgetest worden in boomgaarden met hoogstambomen van diverse leeftijden, soorten en variëteiten voor het oogsten van zo veel mogelijk hoogstamfruit en noten, zodat de productie op een meer rendabele manier de weg kan vinden naar verwerking toe. De projectperiode dient om de machines te testen, te optimaliseren en een goede werkplanning, dito kostprijsberekening en -optimalisatie op te stellen. Als vervolg op het project kunnen de machines tegen kostprijs ingezet worden voor de oogst bij derden.  
Verloop van het project:
In een eerste fase worden de in het buitenland gebruikte machines voor het schudden, het opvangen en/of oprapen van het schudfruit en het vergaren van het fruit in grote kisten (paloxen) met mekaar vergeleken, aan de hand van de technische informatie van de fabrikant (cfr voorstudie voor project Haspengouwse Fruitweides (RLHV)). Vervolgens wordt de werking van de machines die het best passen bij de doelstellingen en de boomgaardcontext in onze regio vergeleken tijdens plaatsbezoeken aan machines in werking (hoogstwaarschijnlijk in de regio Zuid-Duitsland, Oostenrijk of Zwitserland). 
We investeren in machines die volgens de opgedane kennis het meest geschikt lijken voor toepassingen in de boomgaarden van Haspengouw en Voeren. 
Vervolgens wordt er geoogst in verschillende boomgaarden met zo veel mogelijk verschillende boomtypes (ouderdom, fruitsoorten, rijpingsfasen,… ). Zowel kwantitatieve als kwalitatieve parameters van het oogsten en het geoogste product worden genoteerd en vergeleken met de resultaten na handmatige oogst (plukken, schudden en rapen…). Natuurlijk wordt er nagegaan voor welke types van fruitverwerking het geoogste product geschikt is. De bovengenoemde parameters en de mogelijke ambachtelijke of industriële toepassingen van het geoogste product zullen van groot belang zijn voor een degelijke kostprijs- en rendabiliteitsberekening. 
Tijdens het eerste oogstseizoen (herfst 2024) zullen twee demonstratie- en leermomenten ingepland worden bij verschillende fruitsoorten. Het tweede oogstseizoen wordt het aantal demo- en leermomenten voor geïnteresseerden opgetrokken tot drie. 
De ervaringen met de machines kunnen opgevolgd worden in een openbare pagina op de website www.boomgaardenstichting.be. Het project wordt afgerond met een projectverslag waarin de ervaringen, kostprijs- en rendabiliteitsberekeningen gepubliceerd worden. Dit verslag kan door iedere geïnteresseerde geraadpleegd worden op bovengenoemde website.

Investeringen in machines van de volgende aard:

• Schudmachine voor het trillen van de bomen, zodat de oogst valt.
• Opvangmachine voor het vallende fruit, zonder contact met de grasmat. (minder voorbereiding van de grasmat, geen risico op contaminatie door bodemorganismen of uitwerpselen van graasdieren), inclusief wegblazen van blad, takjes en dergelijke dat samen met de vruchten uit de boom valt. Vergaren van het opgevangen fruit in palletkisten (paloxen) om de uitvoer uit de boomgaard te optimaal te organiseren.
• Palletkistenkantelaar voor het ledigen van de palletkisten op een sorteer- en persinstallatie of in grotere transportcontainers voor industriefruit. Dit toestel is nodig om te vermijden dat grote palletkisten nog handmatig moeten geledigd worden, nadat ze uit de boomgaard werden gebracht.

De nodige tractoren en palletkisten worden niet opgenomen in het project, omdat deze ook voor andere werkzaamheden en toepassingen bij de projectaanvrager gebruikt worden. Deze kosten worden door de projectaanvrager zelf gedragen.