Leader Waasland zet zich in voor een veerkrachtig platteland waar landbouw en natuur symbiotisch samengaan. Belangrijke doelen zijn het bevorderen van een duurzaam verdienmodel voor landbouwers en het versterken van de biodiversiteit, onder andere door het implementeren van bloemenranden en het bevorderen van natuurlijke vijanden. Over de hele wereld wordt de intensivering van de landbouw geïdentificeerd als de voornaamste factor achter de afname van biodiversiteit. Dit blijkt onder meer uit de alarmerende daling van 75% in de insectenbiomassa in de afgelopen 27 jaar (Hallmann, et al., 2017)*. Deze afname heeft ernstige gevolgen voor de voedselketens en de landbouw, die afhankelijk zijn van insecten voor essentiële diensten zoals bestuiving en natuurlijke plaagbestrijding.
Het verlies van de natuurlijke vijanden van gewasplagen versterkt bovendien de afhankelijkheid van chemische gewasbeschermingsmiddelen. Dit vormt een cruciale uitdaging voor het streven naar een duurzame landbouwsector, waarbij voedselproductie niet langer ten koste gaat van biodiversiteit, maar deze ondersteunt en ervan kan profiteren.
Sinds enkele decennia is er steeds meer aandacht voor, en kennis over, de elementen die nodig zijn om nuttige insecten als bestrijders en bestuivers in een landbouwomgeving te ondersteunen. De eisen die deze insecten aan het landschap stellen verschillen voor bestrijders en bestuivers en variëren met de seizoenen en met de verschillende levensstadia van deze organismen. Nuttige insecten blijken voor hun overleving met name afhankelijk van specifieke bloeiende landschapselementen. Door in te zetten op functionele agrobiodiversiteit (FAB) kunnen de voor de landbouw belangrijke organismen gericht ondersteund worden (bv. door een gerichte keuze van bloeiende plantensoorten). FAB onderscheidt zich zodoende van niet-gerichte agrobiodiversiteitsmaatregelen. FAB kan worden toegepast rondom de akker (bijv. door aanleg van specifiek samengestelde kruidige akkerrandvegetaties en hagen (van Rossum, et al., 2023)**), en in sommige gevallen ook in het gewas.
Dit project heeft als doel de functionele agrobiodiversiteit in de Wase Polder te verhogen door het aanleggen van bloeiende akkerranden en struweeltjes die natuurlijke plaagbestrijders aantrekken. Het streven is om bloemenranden landbouwkundig te optimaliseren en te integreren in de bedrijfsvoering van boeren.
In samenwerking met Biobest en Boerennatuur Vlaanderen zijn de eerste proeven gestart in 2021 om door middel van specifieke bloemenranden meer natuurlijke vijanden aan te trekken in landbouwteelten, gefinancierd door het landbouwinnovatiefonds van de haven. Deze proeven werden uitgevoerd bij een lokale landbouwer in Kieldrecht. Met ajuinen als veelvoorkomende teelt biedt het aantrekken van natuurlijke vijanden via bloeiende akkerranden potentieel in het verminderen van insecticidengebruik tegen trips. De eerste resultaten lieten zien dat insecticiden achterwege gelaten konden worden zonder in te boeten op het vlak van plaagaantasting of opbrengst.
Tijdens het project worden specifieke soorten van inheemse, autochtone bloemen geselecteerd voor een bloemenrand om natuurlijke vijanden in de bijhorende teelt aan te trekken, rekening houdende met het bodemtype. Er worden proeven aangelegd bij minstens drie verschillende landbouwteelten (te kiezen uit ajuin, stamslaboon, aardappelen, bieten & tarwe). Tarwe beslaat 17% van het landbouwareaal in de betrokken gemeentes, voederbieten 0,7%, aardappelen 10% en groenten in openlucht (waartoe ajuin en stamslaboon behoren) 5% (cijfers van 2022). Daarvoor wordt minstens 2km bloemenrand aangelegd van 6m breed (1,2ha). De aangelegde bloemenranden worden nauwgezet gemonitord op soortensamenstelling, populaties van nuttige- en plaaginsecten, onkruidbeheersing en beheer. De kosten en de baten worden bijgehouden voor een gedetailleerde economische kosten-baten analyse.
Het project is gericht op het benutten van kansen die voortvloeien uit de analyse van de lokale ontwikkelingsstrategie voor het Waasland, met als doel de biodiversiteit en het ecosysteem in stand te houden en te versterken op een economisch haalbare wijze voor land- en tuinbouwers. De voornaamste doelstelling is het bevorderen en herstellen van biodiversiteit en natuurlijke plaagbestrijding in de landbouwgebieden van de Wase Polder. Dit wordt bereikt door landbouwers te inspireren, te begeleiden en te ondersteunen bij het aanleggen van nuttige bufferstroken en struweeltjes, en door het toepassen van meer agro-ecologische principes. De bufferzones dragen ook bij aan het verbeteren van de bodem- en waterkwaliteit. Het project streeft ernaar het verdienmodel voor landbouwers die bufferstroken aanleggen te ontwikkelen, en fungeert als een innovatief initiatief en partnerschap voor samenwerking tussen natuur- en landbouwactoren.
Om deze hoofdoelstelling te realiseren, beogen we verschillende deeldoelstellingen met bijhorende resultaten, zijnde:
- De aanleg van 3 proefopzetten met FAB-bloemenranden van in totaal 1,2 hectare. Deze proeven worden jaarlijks ingezaaid omwille van de teeltrotatie van drie teelten die worden opgevolgd (dus 2 x 1,2 ha is in totaal 2,4 ha).
- De FAB-bloemenmengsels die ingezaaid zullen worden, zullen op maat van de drie gewassen samengesteld worden. Zo wordt voorkomen dat in de bloemenrand waardplanten staan die bepaalde schadelijke gewassen aantrekken voor het aanpalende gewas. Bovendien zullen de samengestelde mengsels ook rekening houden met het bodemtype in de Wase Polder. Er zal ook gekeken worden geschikte soorten voor struweeltjes, om hierrond kennis uit te wisselen met het kiekendief-project van ANB.
- Bij de drie proeven zal ook actief gemonitord worden door Biobest, samen met de landbouwers, op de aanwezigheid van nuttige en plaaginsecten. Het doel hierbij is het opmaken van monitoringsprotocollen die praktisch hanteerbaar zijn voor de landbouwers. Er bestaan reeds enkele monitoringsprotocollen, maar voor andere gewassen (ajuinen, stamslabonen) bestaan deze protocollen nog niet. De toegepaste monitoringstechnieken zullen afgestemd worden met de technieken die gebruikt worden in het kiekendiefproject, dewelke gelinkt is aan het MBAG (Meetnet Biodiversiteit Agrarisch Gebied) van het INBO.
- Verder is ook technologische innovatie, zijnde het uittesten van innovatieve monitoringstechnieken één van de doelstellingen binnen het project. Zo zal bij één van de proefpercelen gemonitord worden met trap-ID’s. Deze techniek wordt reeds wijdverspreid toegepast in glastuinbouw, maar wordt nog niet in open lucht toegepast. Het systeem moet nog aangepast worden naar de buitencondities en naar de meest voorkomende plaaginsecten bij de desbetreffende teelt.
- Op basis van de drie proeven beogen we ook de rendabiliteit van FAB-bloemenranden volledig in kaart te brengen. In deze economische doorrekening nemen we zowel de directe kosten en baten mee, alsook indirecte kosten en baten (bv. de besparing op gewasbeschermingsmiddelen en de waarde van nuttige insecten).
- De resultaten van de monitoring en de economische doorrekening zullen ook richting beleid gecommuniceerd worden. Zo zal ingespeeld worden op bepaalde voorwaarden en subsidiebedragen wanneer deze niet realistisch zouden blijken op basis van onze bevindingen.
- Vervolgens hebben we ook als doel de kennis vergroten en verspreiden onder de andere landbouwers in de Wase Polder op verschillende manieren:
1. Individueel advies aan 15 landbouwers rond de implementatie van FAB-bloemenranden en andere agro-ecologische maatregelen op hun bedrijven.
2. Verschillende informatiedragers verspreiden onder de landbouwers met daarop concrete info rond o.a. FAB-bloemenranden, monitoring en struweeltjes.
3. Organisatie van 2 demonstraties (één inspiratiedemo in het begin van het project en 1 demo met resultaten naar het einde van het project toe) - Het draagvlak voor de landbouw vergroten bij de burgers in de Wase Polder door hen te informeren rond de inspanningen die de landbouwers leveren, met als concreet voorbeeld de FAB-bloemenranden. Dit door de organisatie van een infosessie waarin boeren en burgers verbonden worden, door het publiceren van artikels in regionale pers en door het plaatsen van infoborden bij de proeven.
Aangezien het project van tijdelijke aard is, wordt gestreefd naar mogelijkheden om de proeven voort te zetten, zodat resultaten verzameld kunnen worden over meerdere jaren. Dit omvat onder andere het onderzoeken van samenwerkingsmogelijkheden met andere LEADER-gebieden binnen en buiten Vlaanderen, evenals het verkennen van andere potentiële projectsubsidies.
Beveren-Waas, Sint-Gillis-Waas
Charles De Kerchovelaan 189
9000 Gent
België